Κατά καιρούς, όλοι οι άνθρωποι έχουμε νιώσει την ανάγκη να ξοδέψουμε τα χρήματά μας αγοράζοντας αγαθά για να ικανοποιήσουμε άλλες ανάγκες μας, όπως την ανάγκη για αλλαγή, για ανανέωση, και για αντιπερισπασμό από άλλα πράγματα που μας προβληματίζουν. Η καταναγκαστική αγορά από πολλούς θεωρείται ένα κοινωνικό πρόβλημα που ταυτίζει την ουσία της ύπαρξης του ανθρώπου με την κτήση αγαθών. Ωστόσο, για κάποιους από εμάς, το πρόβλημα της αγοράς αγαθών είναι βαθύτερο από την αναζήτηση ταυτότητας και εκφράζει κάποιο σημαντικό ψυχικό ζήτημα.
Η ψυχαναγκαστική αγορά αγαθών ή αλλιώς ωνιομανία, είναι η ψυχαναγκαστική ανάγκη αγοράς περιττών αγαθών και υπολογίζεται ότι τουλάχιστον το 5% του πληθυσμού (μελέτη σε πληθυσμό των Ηνωμένων Πολιτειών) υποφέρει από αυτήν την παρόρμηση, ενώ περίπου το 80 % είναι γυναίκες. Η καταναλωτική μανία στις γυναίκες συνήθως εκφράζεται με την αγορά ρούχων, υποδημάτων, και καλλυντικών, ενώ στους άντρες συνηθέστερα με την αγορά ηλεκτρονικών αγαθών, υλικών εξοπλισμού ή αυτοκινήτων.
Πολλές φορές, οι άνθρωποι που υποφέρουν από αυτήν την μανία, αναφέρουν ότι τείνουν να αγοράσουν ένα προϊόν λόγο του ελκυστικού περιτυλίγματος, ή επειδή είναι σε έκπτωση.
Σύμφωνα με τον Georg Simmel, η κατοχή αγαθών είναι ένας τρόπος επέκτασης του «εγώ». Μέσω των αντικειμένων δημιουργώ μια κοινωνική εικόνα, που διαφημίζει τον κοινωνικό μου εαυτό. Φυσικά ο κοινωνικός εαυτός μπορεί να μην σχετίζεται καθόλου με τον πραγματικό μου εαυτό. Η υπερβολή όμως, στην αγορά των αγαθών δείχνει μια προσπάθεια εξισορρόπησης εσωτερικών προβλημάτων. Ψυχαναλυτικά, ο εαυτός που χρειάζεται διαρκώς ένα καινούργιο αντικείμενο για να ορίσει την ταυτότητά του είναι ένας εαυτός σε υπαρξιακή κρίση. Η αδυναμία ελέγχου των παρορμήσεων που είναι πάντα σύμπτωμα της ωνιομανίας δείχνει έναν εαυτό ευάλωτο, χωρίς υγιείς άμυνες, που δεν μπορεί να ελέγξει τα συναισθήματά του. Όπως λοιπόν, σε όλες τις ψυχικές διαταραχές δεν υπάρχουν γεγονότα ή αιτίες που οδηγούν στην ωνιομανία, αλλά προσωπικότητες που είναι πιο ευάλωτες να αναπτύξουν κάποια μανία, λόγω της δυσκολίας ελέγχου των παρορμήσεων. Συχνά, επίσης, η ωνιομανία εξελίσσεται σε άλλες συμπεριφορές όπως στην αδυναμία να πετάξει κανείς αντικείμενα, δηλαδή στην καταναγκαστική συλλογή αντικειμένων.
Η συναισθηματική διέγερση και το άγχος πριν από την αγορά ενός αγαθού είναι έντονη, ενώ με την αγορά του υπάρχει ανακούφιση των συμπτωμάτων, ηρεμία και ικανοποίηση. Ωστόσο, όμως, η διάρκεια της ικανοποίησης δεν είναι μεγάλη και η διέγερση και το άγχος εμφανίζονται ξανά αρκετά γρήγορα. Αυτή η περιορισμένη ηρεμιστική δράση είναι και η βάση της εθιστικής συμπεριφοράς της κατανάλωσης, αφού για να υπάρξει ξανά ανακούφιση, η επόμενη αγορά θα πρέπει να γίνει αρκετά σύντομα. Οι συνέπειες της ψυχαναγκαστικής αγοράς είναι φυσικά η μείωση του εισοδήματός τους, και η οικονομική καταστροφή με συνέπειες στην ποιότητα ζωής, στη διάθεσή αλλά και στις σχέσεις τους.
Συχνά, υπάρχει μια δυσκολία στον έλεγχο των παρορμήσεων γενικότερα και μπορεί να εκφράζεται και σε άλλες συμπεριφορές, όπως στην κατανάλωση φαγητού, στη χρήση ουσιών, στον τζόγο ή στην επικίνδυνη οδήγηση. Στην βάση της, όμως, η εκδήλωση της ωνιομανίας ως σύμπτωμα συνήθως συνυπάρχει με διαταραχές στη διάθεση και υπερβολικό άγχος. Η ψυχιατρική κοινότητα διαφοροποιείται σχετικά με το αν η ωνιομανία είναι διαταραχή των παρορμήσεων, είναι εθισμός με βιοχημικές προεκτάσεις ή αν ανήκει στην συμπτωματολογία της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχή, είναι δηλαδή καταναγκασμός.
Θεραπευτικά προτείνεται η γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία και η θεραπευτική μεθοδολογία είναι παραπλήσια με την αντιμετώπιση των διατροφικών διαταραχών. Η παράλληλη φαρμακευτική αγωγή έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα χρήσιμη.
Βοηθητικές τεχνικές
Αν υποφέρετε από ωνιομανία δοκιμάστε τις ακόλουθες τεχνικές:
- Πριν αγοράσετε ένα αγαθό, αναρωτηθείτε κατά πόσο σας είναι πραγματικά αναγκαίο.
- Αποφύγετε να κυκλοφορείτε με αρκετά χρήματα ή πιστωτικές/ χρεωστικές κάρτες. Μια αποτελεσματική μέθοδος είναι οι κάρτες να διατηρούνται στην κατάψυξη. Το πάγωμα της κάρτας την καθιστά άχρηστη για κάποια ώρα ώστε να μην είναι διαθέσιμη ανά πάσα στιγμή και να σας δοθεί χρόνος να καταλαγιάσει η παρόρμηση.
- Δοκιμάστε την τεχνική της μετάθεσης. Αν κάποιο αγαθό σας είναι αναγκαίο, θα είναι εξίσου αναγκαίο και μισή ώρα μετά. Αφού δείτε κάτι που σας ελκύει, κάντε μια βόλτα προτού το αγοράσετε. Αν είναι παρόρμηση, σε ένα τέταρτο της ώρας η επιθυμία της αγοράς θα έχει υποχωρήσει.
- Πηγαίνετε για ψώνια ή στο σούπερ μάρκετ, όταν είστε συναισθηματικά καλά.
- Προσπαθήστε να απέχετε εντελώς από οποιαδήποτε αγορά για περίπου ένα μήνα, έτσι ώστε να απεξαρτητοποιηθείτε από τον εθισμό σας.
- Μάθετε τρόπους να διαχειρίζεστε το άγχος σας και υιοθετήστε υγιείς συμπεριφορές εκτόνωσης της πίεσης που νιώθετε.
Δημοσιεύτηκε στο «Δρομος Θεραπεία»
Σημείωση: Το ανωτέρω άρθρο πληροί τις νόμιμες προϋποθέσεις για δημοσίευση, με βάση το Ν. 3005 (Άρθρο 17 παρ. 8 και 9)
